Ślady mediacji w antycznym Rzymie

Dzisiaj powrót kącika historycznego 🙂

   W antycznym Rzymie instytucje polubownego rozstrzygania sporów były na tyle rozwiniętym tworem, iż niektóre łacińskie nazwy stanowią genezę współczesnych form nazewnictwa alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Arbitraż pochodzi od „arbitrare” – sądzić, wybierać, a idąc dalej „arbiter” – rozjemca. Mediacja, mediator „mediare” – być w środku, co już wtedy sugerowało że obie strony powinny iść na pewne ustępstwa. Koncyliacja, czyli jeden z rodzajów nazewnictwa mediacji facylitatywnej „conciliare” – pogodzić, jednoczyć, pozyskać gdy „conciliatio” oznaczało porozumienie. Negocjacje, czyli „negotiatio” to nic innego jak „interes”[1].

   W przeciwieństwie do publicznych procedur sądowych rozpowszechniony był arbitraż i uzyskiwane tą drogą rozstrzygnięcie receptum arbitra, zwane też compromissum – podlegało egzekucji z udziałem pretora. W okresie epoki klasycznej compromissum rozpoczynano poprzez wręczenie arbitrowi określonej rzeczy spornej, lub spornej kwoty pieniężnej. Miały zostać przekazane pod koniec sporu osobie, której według arbitra przysługiwały. W tym celu stosowano stypulację nadającą kompromisowi skuteczność prawną. Justynian w 529 roku, że umowa o sąd polubowny jest wiążąca ze względu na towarzyszące jej przysięgi złożone przez strony i arbitra, lub ze względu na pisemne udzielenie zgody na wyrok arbitra.[2]

   Spotykamy w nauce pogląd, że justyniańskie Digesta z VI w. n.e. zawierały  teksty odnoszące się do  instytucję mediacji. Pełnienie takich funkcji upatruje się w działalności podmiotów nazywanych n.: internuncius, philantropus, interpolator, conciliator, medium, intercessor, interlocutor, interpres i finalnie mediator[3]. Znano także instytucję ugody (transacto) jako „sposobu likwidacji procesów w zarodku”[4].

 

[1] http://www.slownik-online.pl/kopalinski wyświetlona 7.09.2015

[2] W. Osuchowski, Rzymskie prawo prywatne zarys wykładu, Warszawa 1986, s. 376

[3] C. Chern, The commercial mediator’s book, Abington 2015, s. 16

[4] W. Litewski, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1994, s. 348-349; K. Kolańczyk,Prawo rzymskie, Warszawa 1999, s. 106