Czasy kolonialne i nie tylko
Stany Zjednoczone Ameryki są krajem, który należy wskazać jako przykład wzorowej implementacji zasad ADR, polegających na wprowadzeniu arbitrażu, mediacji i negocjacji do codziennego użytku w ramach rozwiązywania sporów na szeroką skalę. Na terenie położonych w Ameryce Północnej kolonii stosowano już alternatywne metody rozwiązywania konfliktów, na długo przed powstaniem USA sensu stricte. Już na początku ich istnienia negocjacje były niezbędne w tak multikulturowym społeczeństwie, składającym się m.in. z brytyjskich purytan, brytyjskich kwakrów, Szwedów, Finów, Holendrów i Francuzów. Samo to rodziło już niejednokrotnie konflikty, a gdy dodać do tego kwestię kontaktów z ludnością autochtoniczną oraz obecność 700 tysięcy niewolników, na 4 miliony ludności ogółem można sobie wyobrazić ogrom problemów, z którymi borykała się ludność.
Wracając do istoty problemu – kontakty z ludnością tubylczą, sprowadzały się nie tylko do walki, ale i do transakcji i nauki. Przykładem drugiej kategorii zagadnień należy wskazać zakup wyspy Manhattan od Indian Lenape w 1626 przez Peteraz Minuita na rzecz Holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej. Jest to jeden z pierwszych tak dobrze opisanych przykładów wykorzystania negocjacji handlowych na olbrzymią skalę pomiędzy Indianami a przedstawicielami kolonii. Później sam Benjamin Franklin przyznał, że od Indian nauczył się sztuki perswazji, osiągania kompromisu, oraz budowania konsensusu[1].
Metody rozwiązywania sporów na terytoriach od Florydy, przez Teksas, aż do Kalifornii noszą ślady wywarte przez Hiszpanię w pierwszej połowie XIX wieku. Hiszpańskie metody rozwiązywania konfliktów faworyzowały mediację, w przeciwieństwie do anglo-amerykańskich preferencji do sądów i sporadycznego arbitrażu. [2] Wpływy te pozostały na omawianym terenie do dzisiaj.
Co ciekawe, do obecnego kształtu aktualnych alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów przyczyniły się pociągi. A konkretnie związki zawodowe, które poprzez domaganie się praw z zakresu prawa pracy w 1926 roku doprowadziły do uchwalenia Kolejowej Ustawy Pracowniczej, Railway Labor Act[3], który nie tylko doprowadził do stworzenia Krajowej Rady ds. Mediacji[4], ale również po rozszerzeniu jego obowiązywania w 1936 roku na przemysł lotniczy, do dzisiaj zapewnia zrównoważony system rozwiązywania konfliktów z zakresu prawa pracy w tych dwóch gałęziach gospodarki.
Szkolenie amerykańskich mediatorów
Fascynuje mnie zagadnienie jakim jest początek kształcenia mediatorów i stworzenia ram dla ich edukacji, do którego niejednokrotnie będę wracał J Fascynacja ta jest zarówno moim hobby, jak i zawodem, więc drodzy Czytelnicy uzbrójcie się proszę w cierpliwość J Koniecznym tutaj jest przedstawienie stanu prawnego na dzień 4 marca 1913 roku[5], kiedy ustawa powołująca do istnienia ministerstwo pracy USA, umocowała swojego sekretarza do działania w roli mediatora, oraz do nominowania komisarzy ds. koncyliacji w zakresie konfliktów ws. prawa pracy. Komisarzem ds. koncyliacji zwyczajowo tytułowano wszystkich mediatorów powoływanych przez, U.S. Conciliation Service, Komisję Koncyliacyjną Stanów Zjednoczonych[6].
W 1918 roku został po raz pierwszy, w historii tego ministerstwa, poruszony został temat szkolenia mediatorów oraz ich kwalifikacji. Rozpoczął go list obywatela, który zwrócił bezpośrednio uwagę na brak bezstronności i kwalifikacji mediatorów wyznaczanych przez ministerstwo[7].
Pierwsi zawodowi mediatorzy większość czasu spędzali na tłumaczeniu stronom różnych konfliktów na czym polegają zadania postawione przed mediatorem, oraz jak powinna przebiegać mediacja. Jak tłumaczył w latach 30tych dyrektor USCS John Steelman[8]: „Pierwszym obowiązkiem mediatora jest edukacja stron w zakresie tego, jak negocjować i jak korzystać z mediacji.”
Jedną z pierwszych, jeżeli nie pierwszą inicjatywą na poziomie parlamentarnym odnoszącą się do edukacji mediatorów, był pomysł stworzenia Narodowej Akademii Pokojowej, National Peace Academy. Jej droga legislacyjna została zainicjowana w 1963 roku przez hawajskiego senatora Sparka Matsunagę, który chciał na równych prawach, jak te posiadane przez akademie wojskowe[9] nauczać metod pokojowego rozwiązywania konfliktów. Pomysł zyskał poparcie w Kongresie, który stworzył i sfinansował Komisję ds. Propozycji dla Narodowej Akademii Pokojowej i Rozwiązywania Konfliktów[10]. Po latach prac komisja zarekomendowała utworzenie akademii pokojowej w 1981 roku, jednakże rozciągnięty w czasie proces legislacyjny dopiero w 1984 roku doprowadził do utworzenia Amerykańskiego Instytutu Pokojowego[11], jako organizacji zrzeszającej uczonych, mającej na celu badanie metod rozwiązywania sporów, oraz publikowanie raportów z prac tychże uczonych. Mimo faktu, iż, co do zasady, Amerykański Instytut Pokojowy ma na celu badanie kwestii o charakterze międzynarodowym, to nie stanowi tajemnicy fakt, iż opracowane tam metody przenikają do środowisk o mniejszym zasięgu edukacyjnym, tj. zarówno uniwersytetów na terenie USA, jak i poza jego granicami, szkół, oraz stowarzyszeń kształcących mediatorów, czy nawet stron internetowych promujących alternatywne metody rozwiązywania sporów.
Powstanie tej Akademii było o tyle ważne, że edukacja na temat ADR, w tym mediacji, w USA w tamtym okresie dopiero raczkowała. Amerykańskie wydziały prawa (US Law schools) zaczęły oferować kursy w tej materii dopiero w latach 80tych XX wieku. Na podstawie ankiety przeprowadzonej przez Stowarzyszenie Prawników Amerykańskich, American Bar Association, jedynie 43 wydziały prawa prowadziły takie kursy, a stanowiło to niespełna 25% wszystkich wydziałów prawa.[12] W USA do dnia dzisiejszego amerykańskie standardy akredytacyjne dla wydziałów prawa zalecają włączenie zajęć obejmujących ADR do programu nauczania, co poskutkowało wprowadzeniem takiego przedmiotu na większości uczelni.
Efektywność procesu mediacji jest wypadkową wielu czynników składających się na pełnienie swojej funkcji przez mediatora. Mają wpływ na nią doświadczenie, predyspozycje osobiste i odbyte szkolenia pozwalające zdobyć wiedzę zarówno praktyczną, jak i z zakresu znajomości procesu mediacji. Amerykański ustawodawca, tak jak każdy inny musi się borykać z problemem jakim jest odpowiedź na podstawowe pytanie – kto może być mediatorem? Naturalnie prowadzi to do ożywionej dyskusji na temat kwalifikacji, jakie powinien posiadać mediator, aby skutecznie wykonywać swój zawód. Debaty te, trwające od lat 70, przez wszystkie lata aż do dnia dzisiejszego skupiają się na wszystkich wymienionych wyżej aspektach[13][14], ale także na rosnącym znaczeniu propagowania idei kodeksu etyki zawodowej mediatora, jako że takie cechy jak uczciwość, bezstronność, umiejętność przeprowadzenia mediacji zgodnie z zasadą poufności są niezbędnymi elementem, który trzeba wykształcić w czasie szkolenia mediatora.
[1] J. T. Barret, A history of alternative dispute resolution, The story of a Political, Cultural, and Social Movement; San Francisco 2004, s. 44
[2] Jerome T. Barret with Joseph P. Barret dz.cyt.[…] str. 74
[3] http://railwaylaboract.com/RLA.htm wyświetlona 7.09.2015 r.
[4] http://www.nmb.gov/ wyświetlona 7.09.2015 r.
[5] http://www.dol.gov/dol/aboutdol/history/dolhistoxford.htm wyświetlona 7.09.2015 r.
[6] Po roku 1947 pod nazwą Federal Mediation and Conciliation Service
[7] J. T. Barret, A history …; San Francisco 2004, s. 104
[8] To właśnie dzięki jego mediacjom przez okres 25 lat, bądź co bądź w trudnym okresie dla USA, mediacje stały się zarówno bardziej popularne i akceptowalne w społeczeństwie.
[9] Należy podkreślić, jak olbrzymie znaczenie mają akademie militarne w Stanach Zjednoczonych, które identyfikuje się jako jedno ze źródeł potęgi militarnej USA na świecie.
[10]Komisja ds. Propozycji dla Narodowej Komisji Pokojowej i Rozwiązywania Sporów, Commision on Proposals for the National Academy of Peace and Conflict Resolution
[12] J.T. Barret, A history of alternative dispute resolution, San Francisco 2004, str. 214
[13] Seton Hall Legislative Journal, volume, 12, rozdział III (1988)
Mediator Qualifications: Report of a Symposium on Critical Issues in Alternative Dispute Resolution; Shaw, Margaret L.,
[14] FINAL REPORT OF THE SYMPOSIUM ON TEXAS MEDIATOR QUALIFICATIONS AND STANDARDS – OVERVIEW, Evans, Frank; Collett, Teresa Stanton. South Texas Law Review, 38: 385-401, 1997