Ustawą z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 2459) z dniem 30 czerwca 2022 r. nastąpi zmiana zasad przedawnienia roszczeń (oczywiście wyłącznie majątkowych) w związku ze wszczęciem postępowania mediacyjnego. Z uwagi na fakt, że przepisy te, naszym skromnym zdaniem, nie należą do przejrzystych, spróbujemy przedstawić nasz pogląd na zakres wprowadzanej zmiany.
Dla przypomnienia aktualnie obowiązuje w tym zakresie art. 123 ⸹1 pkt 3 k.c., zgodnie którym bieg przedawnienia przerywa się przez wszczęcie mediacji. Gwoli dodatkowego wyjaśnienia przepis ten odnosi się wyłącznie do mediacji umownych (zwanych też prywatnymi), gdyż wszczęcie mediacji sądowej następuje w toku postępowania procesowego lub nieprocesowego, a zatem w okresie przerwy biegu przedawniania spowodowanego wszczęciem postępowania sądowego (art. 123 ⸹1 pkt 1 k.c.).
Drugi z aktualnych przepisów, który w tym miejscu należy przywołać, to art. 1836 k.p.c., w szczególności jego paragraf trzeci. Nie będziemy cytować tego artykułu, wskażemy jedynie, że wynika z niego jaka czynność prowadzi do wszczęcia postępowania mediacyjnego umownego, a nadto, że wszczęcie postępowania sądowego w zakresie roszczenia objętego wcześniejszym wnioskiem o wszczęcie w /w postępowania mediacyjnego, w sytuacjach określonych w punktach 1-3 ⸹2 tegoż art. 1836 k.p.c., w terminie ustawowym wynikającym z jego ⸹3, powoduje zachowania skutków przewidzianych dla wszczęcia mediacji, czyli innymi słowy – przerwania biegu przedawnienia roszczenia.
Zanim przedstawimy stan prawny, który zacznie obowiązywać w dniu 30 czerwca 2022 r., jak się wydaje, istotna uwaga. Z art. 8 przywołanej na wstępie ustawy zmieniającej wynika wprost: Do mediacji oraz postępowania pojednawczego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.
Oznacza to, że od dnia 30 czerwca 2022 r. będziemy mieli dualizm przepisów. Jeżeli bowiem wszczęcie mediacji nastąpiło przed wskazaną datą, zastosowanie będą miały przepisy w /przedstawione, czyli dotychczasowe. Będzie tak także wówczas, gdy mediacja ta będzie nadal (słowo klucz) toczyła się po tymże 30 czerwca 2022 r.
Jeżeli natomiast wszczęcie mediacji umownej nastąpi począwszy od dnia 30 czerwca 2022 r. wyłącznej zastosowanie znajdą przepisy nowe.
Oto, co z nich wynika:
1/ uchylony zostaje art. 123 ⸹1 pkt 3 k.c.; w konsekwencji z porządku prawnego usunięto ogólny przepis stanowiący o skutku przerwania biegu przedawnienia roszczenia w sytuacji, wszczęcia co do niego postępowania mediacyjnego umownego;
2/ w rezultacie uchylono częściowo art. 1836 k.p.c., częściowo tj., w zakresie jego ⸹3, w zakresie wprowadzenia do wyliczenia, które otrzymało brzmienie „Jeżeli w przypadkach, o których mowa w § 2, strona wytoczy powództwo o roszczenie, które było objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji, w terminie trzech miesięcy od dnia:”; nadto część wspólną tegoż ⸹3 otrzymała brzmienie „do chwili wytoczenia powództwa, w odniesieniu do tego roszczenia, zostają zachowane skutki przewidziane dla czasu trwania mediacji.”.
Co należy wywnioskować ze wskazanych zmian?
Naszym zdaniem pewnym jest, że utraciła moc ogólna zasada przerwania biegu przedawnienia roszczenia na wskutek doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji umownej, z ewentualnymi dodatkowymi konsekwencjami z dotychczasowego art. 1836 ⸹3 k.p.c. Nadto w części wstępnej (wspólnej) ⸹3 tego artykułu zaniechano dotychczasowej eliminacji w zakresie skutków wszczęcia postępowania sądowego w warunkach opisanych w tym paragrafie, sytuacji z pkt 4 ⸹2 art. 1836 k.p.c.
Poza tym zamieniono dotychczasowy zapis końcowej części wspólnej art. 1836 ⸹3 k.p.c., poprzez zastąpienie słów „w odniesieniu do tego roszczenia zostają zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji”, nową treścią „do chwili wytoczenia powództwa, w odniesieniu do tego roszczenia, zostają zachowane skutki przewidziane dla czasu trwania mediacji.”. Zmiana ta prowadzi do wniosku, że skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji umownej obowiązują do chwili (momentu) wszczęcia postępowania sądowego, o którym mowa w tym paragrafie.
W konsekwencji, według nas, przyjąć należy, że zgodnie z omawianą zmianą, wszczęcie postępowania sądowego przez podmiot, który nie doprowadził skutecznie do wszczęcia mediacji umownej z przyczyn wskazanych w ⸹2 art. 1836, z chwilą tegoż wszczęcia skutkuje przerwaniem biegu przedawnienia, w związku z przepisem art. 123 ⸹1 pkt 1 k.c. („bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem (…), przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia (…) roszczenia”).
Co powyższe oznacza dla skutków wszczęcia mediacji umownej pod kątem przedawnienia? Odpowiedź na to pytanie zależy od wykładni kolejnych zmienionych przepisów Kodeksu cywilnego, tj. art. 121 pkt 4 oraz art. 124 ⸹2, a także dodanego pkt 5 do tegoż art. 121.
Otóż w art. 121 w pkt 4 k.c. kropkę zastąpiono średnikiem i dodano punkt 5 w brzmieniu „5) co do roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji;
Opierając się na przedstawionych rozważaniach i zacytowanym wyżej zapisie zmiany art. 121 pkt 5 k.c. należy dojść do konkluzji, że w zakresie roszczeń objętych umową o mediację bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu przez czas trwania mediacji.
Wreszcie ostatni ze zmienionych przepisów, tj. art. 124 § 2 k.c., który uzyskał brzmienie „§ 2. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.”
Aktualnie przepis ten stanowi: W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.
Różnica pomiędzy brzmieniem tych przepisów polega na tym, że w nowym przepisie wykreślono słowa „albo przez wszczęcie mediacji”.
Należy zatem, według nas, przyjąć, że wszczęcie mediacji nie ma wpływu na zagadnienie skutków przerwania biegu przedawnienia w związku z toczącym się postępowaniem sądowym, przed innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo przed sądem polubownym. Przedstawiona zmiana jest oczywistą konsekwencją uchylenia art. 123 ⸹1 pkt 3 k.c.
Przedstawiliśmy wszystkie zmienione omawianą ustawą przepisy.
Reasumując, poza sporem musi pozostać, że zmianie uległy wyłącznie przepisy regulujące zagadnienie przerwania biegu przedawnienia roszczeń, które zostały objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji.
Nie można także zaprzeczyć, że przepisy te odmiennie podeszły do zagadnienia mediacji umownej (prywatnej) jako takiej oraz mediacji umownej wynikającej z umowy o mediację.
Nie ulega wątpliwości, że umowa o mediację, to dwustronna czynność prawna stron, która może znaleźć swoje odzwierciedlenie w zawartej pomiędzy nimi umowie obejmującej czynność, w toku wykonania której mogą powstać zagadnienia sporne, które będą podlegały mediacji. Umowa o mediację może zostać także zawarta w odrębnym dokumencie, zarówno sporządzonym w dacie umowy, do której ewentualna mediacja ma się odnosić, jak też w dacie późniejszej.
Skoro w art. 1836 ⸹2 k.p.c. w sposób jednoznaczny wyodrębniono sytuacje, w której strony zawarły umowę o mediację (⸹2 pkt 2 i pkt 3) oraz sytuację, w której strony takiej umowy nie zawarły (⸹2 pkt 4), poza dyskusją musi pozostać, że obie sytuacje mogą wystąpić w praktyce. Obie sytuacje są prawnie dopuszczalne. Co w tym rozważaniach istotne: Sytuacje te nie są tożsame.
Dlaczego się nad tym pochylamy?
Otóż:
- analiza wszystkich omówionych wyżej przepisów prowadzi, naszym zdaniem, do wniosku, że jeżeli mamy do czynienia z mediacją umowna (prywatną) wszczętą na skutek doręczonego mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji (art. 1836 ⸹1 k.p.c.), w sytuacji, gdy wniosek taki poprzedzony jest zawarciem przez podmioty, które mają w takiej mediacji uczestniczyć umowy o mediację (art. 1836 ⸹2 pkt 2, pkt 3 k.p.c.), wówczas wszczęcie takiej mediacji powoduje, że bieg przedawnienia nie zaczyna się, a zaczęty ulega zawieszeniu na czas trwania mediacji (art.121 pkt 5 k.c.);
- powyższego skutku ustawodawca nie przewidział dla mediacji prywatnej, której nie poprzedziła umowa o mediację (art. 121 pkt 5 k.c. a contrario oraz brak innego uregulowania w tym zakresie);
- uchylenie art. 123 ⸹1 pkt 3 k.c. powoduje, że wszczęcie mediacji umownej nie wywołuje skutku przerwania biegu przedawnienia, co potwierdza nowa treść art. 124 ⸹2 k.c. w związku z wykreśleniem słów „albo przez wszczęcie mediacji”;
- w konsekwencji, instytucja przedawnienia ma zastosowanie wyłącznie w przypadku mediacji umownej wszczętej w związku z uprzednią umową o mediację; nie ma natomiast zastosowania, w kontekście biegu przedawnienia roszczenia wszczęcie mediacji umownej bez uprzedniej umowy o mediację.
Czy jakikolwiek ratunek prawny znajdziemy w zmienionym art. 1836 ⸹2 k.p.c.?
W naszym odczucie – nie.
Zauważyć należy, że zmiana części wstępnej tego artykułu skutki wszczęcia mediacji nadała także sytuacji z jego ⸹2 pkt 4, czyli mediacji wszczętej bez poprzedzającej umowy stron o mediację. Istota zawiera się jednak w części in fine tegoż paragrafu trzeciego, który stanowi: do chwili wytoczenia powództwa, w odniesieniu do tego roszczenia, zostają zachowane skutki przewidziane dla czasu trwania mediacji.
Dla mediacji wszczętej w związku zawartą umowa o mediację oczywiście tak, wynikające wprost z przywoływanego art. 121 pkt 5 k.c.
Należy jednak zadać pytanie, jakież to skutki, zdaniem ustawodawcy, wywoła wszczęcie mediacji prywatnej nie poprzedzonej jednak umową o mediację?
Naszym skromnym zdaniem, nie zajdą żadne, gdyż ustawodawca o nich po prostu zapomniał.
Pozostaje jeszcze próba wykładni w oparciu o uzasadnienie projektu omawianej zmiany wskazanych ustaw, (https://sip.lex.pl/#/act-project/103011866/2/zmiana-ustawy-kodeks-cywilny-ustawy-kodeks-postepowania-cywilnego).
W przywołanym uzasadnieniu istotnym jest stwierdzenie „W odniesieniu zaś do pozasądowego postępowania mediacyjnego powyższa zmiana niewątpliwie wpłynie na zwiększenie zainteresowania tą instytucją jako sposobem polubownego rozwiązywania sporów. Należy przy tym podkreślić, że obecny art. 123 § 1 pkt 3 Kodeksu cywilnego odnosi się wyłącznie do mediacji prowadzonej przed wszczęciem postępowania sądowego. W przypadku bowiem mediacji prowadzonej w toku sprawy sądowej bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wcześniej, tj. w momencie złożenia pisma inicjującego postępowanie sądowe (art. 123 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego). Przerwanie biegu przedawnienia przez wszczęcie mediacji pozasądowej nie wpływa pozytywnie na jej atrakcyjność z perspektywy dłużnika. Gdyby potencjalnie był on zainteresowany takim postępowaniem, to nie będzie wzbraniał się przed wyrażeniem na nie zgody, jeżeli konsekwencją tej czynności będzie zawieszenie biegu terminu przedawnienia roszczeń przeciwko niemu, a nie jego przerwanie. Jak podnosi się w doktrynie, uczynienie mediacji atrakcyjną dla jej uczestników nie wymaga wiązania z jej wszczęciem tak daleko idących skutków w zakresie przedawnienia, jak przerwanie jego biegu. W celu wyeliminowania niebezpieczeństwa upływu okresu przedawnienia w trakcie mediacji wystarczające jest, aby jej wszczęcie powodowało zawieszenie, a nie przerwanie biegu przedawnienia.”
Założenie wydaje się jasne. Gorzej z realizacją.
Zamiast dotychczasowej przerwy biegu przedawnienia ustawodawca wprowadza do mediacji zawieszenie tego terminu. Nie dyskutując w tym miejscu, czy założenie to jest prawidłowe, czy nie, należy stwierdzić, że obejmuje ono mediację umowną, jako taką, bez względu na jej źródło.
Jeżeli przyjdziemy do części omawianego uzasadnienia odnoszącej się do zmian k.p.c., przeczytamy „W związku z projektowaną zmianą art. 121 pkt 5 Kodeksu cywilnego, ograniczającą wpływ wszczęcia pozasądowego postępowania mediacyjnego na bieg terminu przedawnienia do zawieszenia na czas jego trwania, proponuje się zmianę § 3 w art. 1836 Kodeksu postępowania cywilnego. Nowelizacja ta prowadziłaby do zachowania skutków przewidzianych dla wszczęcia mediacji (zawieszenie biegu terminu przedawnienia) w odniesieniu do roszczenia objętego wnioskiem o przeprowadzenie mediacji, o które strona wytoczy powództwo w terminie trzech miesięcy, również w sytuacji, kiedy strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację. Tym samym, nawet gdy przeciwnik nie wyrazi zgody na mediację, strona będzie miała dodatkowe trzy miesiące na wytoczenie powództwa o roszczenie, objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji. Jeżeli zaś w powyższym terminie powództwo nie zostanie wniesione, skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji nie nastąpią.”
Założenie poprawne. Niestety pozostało wyłącznie założeniem. Czyli, jak przy wielu przepisach odnoszących się do mediacji, mamy kolejny bubel prawny (proponujemy uważnie przeczytać art. 1838 ⸹3 k.p.c.), który nie podnosi wartości i znaczenia, miast podnosić jej wartość i znaczenie w rozstrzyganiu sporów cywilnych, w szerokim tego słowa znaczeniu. A wystarczyło w art. 121 pkt 5 k.c. zapisać „co do roszczeń objętych wnioskiem o wszczęcie mediacji”, zamiast zapisu wprowadzanego.
Zapraszamy serdecznie nasze drogie Czytelniczki i drogich Czytelników do dyskusji.
Dorota Gierczak
Mateusz Gierczak
Jeżeli interesują Państwa mediacje, zastanawiacie się Państwo jak wygląda praca mediatora, czy sami chcecie zostać mediatorkami i mediatorami, to zapraszamy również do lektury naszej najnowszej książki – szczegóły w linku poniżej 🙂
PorozmawiajMY – Podręcznik o mediacji [z komentarzem i wzorami ugód i pism] II wydanie