Dlaczego w ogóle pisać o męskim zdrowiu psychicznym? A nie np. o zdrowiu psychicznym dzieci i kobiet? Dlaczego nie o zdrowiu psychicznym wszystkich członków i członkiń społeczeństwa? A dlatego, że mimo, że świadomość społeczna i opieka nad zdrowiem psychicznym, wybaczcie proszę określenie, leży i kwiczy w każdym swoim aspekcie, to o tym męskim aspekcie prawie się nie mówi i nie pisze – to taki trochę społeczny temat tabu, bo nie wypada, bo zmężniej, bo zaciśnij zęby, samo przejdzie. Bo facet powie, że jest ok i nikt nie drąży tematu. A mężczyźni bardzo często cierpią w milczeniu. W ciągu ostatnich kilku lat rozmowy na temat zdrowia psychicznego zaczęły zajmować zasłużone miejsce w świetle publicznym – przy jednoczesnym niemal wyzerowaniu finansowaniu psychiatrii dziecięcej, pomocy dla ofiar przemocy domowej przez ostatnich 8 lat. Ja sam nigdy nie spotkałem się z poradnią typowo dla facetów, którzy potrzebują pomocy. Z mojej, ale chyba nie tylko mojej, perspektywy istnieje pewna dość zauważalna nierównowaga w społeczeństwie, jeśli chodzi o uznawanie potrzeby opieki nad zdrowiem psychicznym mężczyzn za coś ważnego, za coś wartościowego, czym trzeba się zająć. Tradycyjnie (i piszę to w możliwie negatywnym rozumieniu tego słowa) narzucone stereotypy społeczne mogą prowadzić do przekonania, że mężczyźni nie powinni okazywać słabości czy potrzeby wsparcia emocjonalnego. Niemniej jednak, coraz więcej badań i obserwacji pokazuje, że dbanie o zdrowie psychiczne jest kluczowe dla każdej płci. Dlaczego więc mężczyźni również powinni przywiązywać wagę do swojego dobrego samopoczucia psychicznego?
1. Zdrowie psychiczne mężczyzn wpływa na jakość życia – nie tylko mężczyzn
Niezależnie od płci, zdrowie psychiczne ma ogromny wpływ na ogólną jakość życia. Problemy psychiczne, takie jak depresja czy stany lękowe o najróżniejszym podłożu, mogą dotyczyć każdego z nas i znacznie obniżać jakość codziennego funkcjonowania, utrudniając wykonywanie obowiązków i nawiązywanie (podtrzymywanie) relacji międzyludzkich.
a) Zmniejszona jakość relacji: mężczyźni z trudnościami psychicznymi mogą mieć problemy w utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, z komunikacją, nadmierną izolacją lub kłopoty z kontrolą emocji mogą prowadzić do konfliktów w związkach, rodzinie i przyjaciółmi. Wybuchy emocji, stany lękowe, brak zaufania do partnerki czy partnera. To wszystko się zdarza i będzie się zdarzało – jednak musimy sobie zadawać w takich sytuacjach pytanie – co dalej? Co się stanie, jeżeli to pozostawimy bez przemyślenia z naszej strony? Czy poradzimy sobie z tym sami? Czy faktycznie musimy poradzić sobie z tym sami? I te pytania będą adekwatne do wszystkich poniższych treści.
b) Spadek samooceny: problemy psychiczne mogą prowadzić do spadku poczucia własnej wartości i samooceny u mężczyzn. To z kolei może wpływać na ich pewność siebie, motywację do działania i osiągania celów życiowych. I tak, to dotyczy obu płci, jednak musi to wybrzmieć – tak, mężczyzna też może mieć spadek pewności siebie i nie czyni to z niego gorszego faceta, czy mniej wartościowej osoby. Dlaczego? Bo jest człowiekiem, ma prawo czuć się gorzej, ma prawo do otrzymania pomocy. Od najbliższych czy od osoby, która się tym zajmuje zawodowo.
c) Zwiększone ryzyko uzależnień: niektórzy z nas mogą próbować radzić sobie z trudnościami psychicznymi poprzez sięganie po używki, alkohol czy inne substancje uzależniające. To może prowadzić do powstawania problemów z nadużywaniem substancji i pogorszenia ogólnego stanu zdrowia. To jest swego rodzaju banał, powtarzany w popkulturze do znudzenia – facet ma zły okres w swoim życiu, idzie do baru, pije, zasypia na barze albo żali się barmanowi, wychodzi i cierpi dalej. Tak nie musi być – są zarówno poradnie specjalistyczne, jak i literatura, które mogą pomagać z uzależnieniami. I nie, nie zawsze da się wygrać – czasem nałóg jest silniejszy. Czasami mężczyźni przez to umierają, niszczą życie sobie i osobom w swoim otoczeniu – tracą pracę, zdrowie, kontakt z rodziną. Dlatego stosowanie używek jako terapia jest tak zgubne – zapomnienie o problemie w tej sposób nie pomoże na dłuższą metę, a może sprowadzić tylko więcej problemów. Zdaję sobie sprawę, że wstyd jest nam szukać pomocy – bo to oznaka słabości, bo zawsze musieliśmy sobie radzić sami. Nie musimy. Szukanie pomocy to wyraz siły i zdrowego rozsądku – chęci przetrwania. I wiem, że czasem jej nie ma. Ale może być.
d) Wpływ na pracę i karierę: trudności psychiczne mogą także negatywnie wpływać na karierę zawodową mężczyzn. Absencje w pracy, obniżona produktywność, trudności w koncentracji czy podejmowanie impulsywnych decyzji mogą utrudniać nie tylko osiągnięcie sukcesu zawodowego, ale nawet utrzymania pracy jaką już mamy. Współpracując ze związkami zawodowymi wiem, że choroby i zaburzenia psychiczne, a nawet po prostu trudności psychiczne, mogą być bardzo trudne do przepracowania w środowisku zawodowym. Męskie środowisko niestety wciąż często jest toksyczne i nie potrafimy sobie nawzajem pomagać, osoba z trudnościami, zamiast pomocy często otrzyma od kolegów zły feedback – negatywne emocje, odrzucenie. Ale to może się zmienić – chociażby poprzez mówienie o zdrowiu psychicznym, propagowanie dbania o zdrowie psychiczne w równym stopniu jak propagowanie diety keto, mięsnej czy innych bicepsów Arnolda Schwarzeneggera (które to ostatnie należy darzyć odpowiednim szacunkiem). W środowisku kobiecym czy mieszanym też nie musi być łatwo. Ale możemy być dla siebie dobrzy i być wsparciem, nawet gdy nam samym jest trudno. Nie jest łatwo znaleźć równowagę w dbaniu o siebie i o innych, ale jest to cel sam w sobie godny pochwały.
e) Zwiększone ryzyko samobójstw: badania wskazują, że mężczyźni mają większe ryzyko popełnienia samobójstwa niż kobiety, co może być związane z trudnościami psychicznymi, a także z trudnościami w wyrażaniu emocji i szukaniu pomocy. A zaniedbania w tej dziedzinie mają tragiczne skutki. 85% samobójstw w Polsce w 2021 roku dokonali mężczyźni (4413 przypadków). Według danych WHO z 2019 roku Polacy odbierali sobie życie prawie najczęściej w Europie. Wskaźnik wynosi 23,9 samobójstw na 100 tys. osób, co sprawia, że zajmujemy 4. miejsce w Unii Europejskiej. Polki są zaś po drugiej stronie tej czarnej statystyki. Zajmują 6. miejsce od końca w UE z wynikiem 3,4 samobójstw na 100 tys. mieszkańców. [1] Szukajmy pomocy, nie musimy być zawsze silni ponad siły, czasem można po prostu oprzeć się o innych – jest pomoc, nie zawsze od razu, nie zawsze w zasięgu ręki – ale jest coraz lepiej, będzie coraz lepiej. Tylko musimy dotrwać do tego, żeby ktoś złapał wyciągniętą rękę i wyciągnął nas z najróżniejszych bagien, na jakie trafiliśmy na ścieżkach naszego życia.
f) Bariery w dostępie do pomocy: Kulturowe oczekiwania dotyczące męskości, takie jak silne poczucie autonomii, niezależności czy wstydu przed przyznaniem się do słabości, mogą stanowić bariery dla mężczyzn w poszukiwaniu i korzystaniu z pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej. I stanowią. Są też bariery instytucjonalne – psychologów i psychiatrów jest za mało, społeczne – korzystanie z pomocy psychologa czy psychiatry w oczach niektórych oszołomów sprawia, że jesteśmy dziwni i niegodni zaufania (jak np. w jednej z afer politycznych, gdzie polityk z Grunwaldu chciał zdeprecjonować oponentkę przez właśnie wytknięcie jej korzystanie z takiej pomocy, co było z jego strony zachowaniem absolutnie karygodnym). Ale tak być nie musi – jeżeli nie będziemy my odrzucali i piętnowali osób, które potrzebują pomocy, to to przestanie być skuteczne w rękach ludzi złych, przestraszonych i niewyedukowanych (tak, to mogą być trzy grupy, a może to być jedna osoba).
2. Mężczyźni również doświadczają trudności emocjonalnych
Stereotyp mówiący, że mężczyźni powinni być “twardzi” i nie okazywać emocji, jest nie tylko szkodliwy, ale także nieprawdziwy. Mężczyźni również doświadczają różnych form stresu, niepokoju i depresji, jednak często z różnych powodów unikają szukania pomocy. Dlatego też trzeba o tym mówić i pisać – bo również mężczyźni powinni dbać o zdrowie psychiczne, mężczyźni również mają zaburzenia psychiczne, to nie jest powód do wstydu, każdy powinien mieć prawo do prywatności w tym przedmiocie i do godnego przeżywania tego typu trudności. Trzeba to nazywać po imieniu, nie możemy się wstydzić tego, że jak każdy człowiek – czasem faceci potrzebują pomocy i wparcia.
3. Wsparcie może przynieść ulgę
Akceptacja własnych emocji i szukanie wsparcia może przynieść ogromną ulgę. Mężczyźni mogą odnaleźć w sobie nowe siły i zasoby, by radzić sobie z trudnościami, gdy mają przestrzeń do wyrażania swoich uczuć i otrzymują wsparcie od innych. Co może pomóc?
a) Terapia indywidualna: To, czego się najbardziej boimy, że ktoś się dowie, że korzystamy, że chodzimy, że nie poradziliśmy sobie z czymś sami. Profesjonalny terapeuta może pomóc mężczyźnie zrozumieć i radzić sobie z trudnościami emocjonalnymi, jakie mogą wystąpić. Terapia daje możliwość wyrażania uczuć i myśli w bezpiecznym i poufnym środowisku. Nie każdy terapeuta nam pomoże – musimy trafić na kogoś faktycznie dobrego, kto współgra z naszymi potrzebami i stosuje techniki, które dobrze na nas działają. Nie zrażajmy się, jeżeli to nie będzie pierwsza osoba, na którą trafiliśmy.
b) Grupy wsparcia: Udział w grupach wsparcia dla mężczyzn może być korzystny, ponieważ umożliwia spotkanie się z innymi, którzy mogą mieć podobne doświadczenia i daje szansę na dzielenie się historiami oraz strategiami radzenia sobie. Nie ma co tutaj unikać tematu trudności w otwieraniu się przy innych ludziach, zwłaszcza jeżeli mieliśmy w tym temacie złe doświadczenia. Bardzo często mężczyźni doświadczają wykorzystywania tego co powiedzieli, gdy się otworzyli, przeciwko nim. Na wszystko potrzeba czasu – również na zbudowanie odwagi, aby się otworzyć w grupie. Nie ma w tym nic złego
c) Wsparcie rodziny i przyjaciół: Mężczyźni mogą również szukać wsparcia u swojej rodziny i przyjaciół poprzez rozmowy i dzielenie się uczuciami. Ważne jest, aby budować zdrowe relacje, w których mężczyźni czują się swobodnie wyrażać swoje emocje. Nie wszyscy mają rodzinę i przyjaciół, nie wszyscy są gotowi im zaufać, a sama ta czynność może powodować albo potęgować trudności, z którymi się borykamy. Wszystko w swoim czasie i jeżeli uznamy, że nam to pomoże.
d) Aktywność fizyczna: Regularna aktywność fizyczna może pomóc w utrzymaniu zdrowia psychicznego poprzez redukcję stresu i poprawę nastroju. Ćwiczenia fizyczne, takie jak bieganie, jazda na rowerze czy trening siłowy, mogą być korzystne dla zdrowia psychicznego. Tak jak dbanie o kulturę fizyczną jest dobre samo w sobie, to ww. czynności pozwalają na uregulowanie, w jakimś stopniu, gospodarki hormonalnej, co ma bezpośredni wpływ na nasze samopoczucie i funkcjonowanie – zarówno to codzienne, jak i w sytuacjach podbramkowych.
e) Medytacja i techniki relaksacyjne: Praktyki medytacyjne oraz techniki relaksacyjne, takie jak głębokie oddychanie i jogę, mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie ogólnego samopoczucia. Wiem, że wielu z nas uważa jogę i medytację za niemęskie. Nie ma czegoś takiego. Mężczyzna ma prawo robić to, co sprawia, że się dobrze czuje. Nawet jeżeli to nie jest zajęcie naładowane testosteronem, rekinami i eksplozjami.
f) Regularne badania kontrolne: Ważne jest, aby mężczyźni regularnie kontrolowali swoje zdrowie psychiczne, tak samo jak zdrowie fizyczne. Regularne wizyty u lekarza lub terapeuty mogą pomóc w wczesnym wykrywaniu i leczeniu problemów zdrowotnych. Jeżeli widzimy, że coś złego się dzieje – poszukajmy pomocy.
4. Przekazywanie zdrowych wzorców
Dbałość o zdrowie psychiczne przez mężczyzn jest ważna także dla przyszłych pokoleń. Modelowanie otwartej i empatycznej postawy wobec swoich emocji przez ojców i mężczyzn w życiu codziennym może mieć pozytywny wpływ na młodsze pokolenia, ucząc je wartości wyrażania i zarządzania swoimi emocjami. I tak, mam wrażenie, że każde kolejne pokolenie jest bardziej otwarte i empatyczne. Złe wzorce przekazywane z pokolenia na pokolenie są łańcuchem, który można i trzeba przerywać.
5. Zapobieganie jest lepsze niż leczenie
Wczesne wykrywanie i leczenie problemów psychicznych może zapobiec nasileniu się problemu i uniknięciu poważniejszych konsekwencji zdrowotnych w przyszłości. Dlatego ważne jest, aby mężczyźni także czuli się swobodnie zwracać się o pomoc w przypadku odczuwania trudności emocjonalnych.
Wszyscy, niezależnie od płci, mają prawo do wsparcia i opieki nad swoim zdrowiem psychicznym. Trzeba mówić o zdrowiu psychicznym, o skutkach zaniedbań w jego przedmiocie, o prawdziwej równości w dostępie do zdrowia psychicznego.
Ważne jest, aby społeczeństwo przekształcało swoje podejście wobec męskiego zdrowia psychicznego, aby każdy mężczyzna mógł czuć się swobodnie w wyrażaniu swoich emocji i szukaniu wsparcia, gdy tego potrzebuje. Dbałość o zdrowie psychiczne nie jest oznaką słabości, lecz odwagą i troską o siebie samych oraz swoich bliskich.
[1] https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/301032,polska-krajem-samobojcow